Đào tạo chuyên ngành, liên ngành và xuyên ngành

Năm 1990, khoa Báo chí (nay là Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông) ra đời, ghi dấu mốc quan trọng cho sự kiện lần đầu tiên, việc đào tạo và nghiên cứu báo chí được đặt trong một ngôi trường không nằm trong hệ thống trường Đảng, hơn nữa, còn là trường đại học hàng đầu trong đào tạo và nghiên cứu các ngành khoa học xã hội và nhân văn ở Việt Nam - trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là trường ĐH KHXH và NV, ĐHQG Hà Nội).

Ngay từ những ngày đầu thành lập, khoa Báo chí đã quy tụ được đội ngũ cán bộ, giảng viên tâm huyết, nhiệt tình, trong đó, nhiều thầy, cô là những nhà khoa học lớn, có tên tuổi, uy tín như GS. Hà Minh Đức, PGS.TS. Dương Xuân Sơn, PGS.TS. Đinh Văn Hường, PGS.TSKH. Đỗ Xuân Hà, PGS.TS. Vũ Quang Hào, GS.TS. Đỗ Quang Hưng, GS.TS. Nguyễn Thiện Giáp, TSKH. Đoàn Hương, PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Thái, TS. Trịnh Hồ Khoa,… Đội ngũ đó, vừa có chất thâm trầm sâu sắc của thế hệ các nhà khoa học mà uy tín và tên tuổi đã lẫy lừng trong giới lý luận phê bình, vừa có chất hào hoa, lãng mạn đã trở thành thương hiệu ‘Thầy Tổng hợp’, vừa có sự sắc sảo, trí tuệ, và truyền cảm của những bậc thầy về sử dụng ngôn từ để mà mỗi lần các Thầy, Cô lên lớp, học trò nghe cứ như bị thôi miên, vừa có những tố chất làm báo: nhanh nhạy, gai góc, giầu tính chiến đấu, và tư duy phản biện...

 Kiến thức hàn lâm, kinh nghiệm nghề nghiệp và phong cách ‘Báo chí Tổng hợp’ được bồi đắp từ những người Thầy đầu tiên gầy dựng khoa Báo chí đã đặt nền móng vững chắc cho sự tồn tại và phát triển của Khoa, giúp Khoa nhanh chóng lớn mạnh và sớm khẳng định vị thế của mình trong khối các ngành Khoa học Xã hội và Nhân văn của ĐHQG Hà Nội. 30 năm qua, truyền thống đó luôn hun đúc và được trao truyền, để các thế hệ nhà báo từ lò Tổng hợp, luôn nhắc nhớ mình về mái trường xưa, nhắc nhớ mình về chiếc nôi đã ươm mầm tri thức giúp cho họ có thêm bản lĩnh nhận diện thấu đáo vấn đề và truyền tải thông tin đến công chúng một cách nhân văn nhất. Nối tiếp sự nghiệp của các thế hệ đi trước, đội ngũ giảng viên của Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông hiện nay phần lớn là những cán bộ trẻ tuổi, năng động và đầy nhiệt huyết, 100% giảng viên có trình độ từ thạc sỹ trở lên, trong đó 35% cán bộ giảng dạy của Viện là PGS, hơn 60% đạt học vị Tiến sỹ. Nhiều cán bộ được đào tạo bài bản chuyên nghiệp ở Liên Xô, Anh, Úc, Hàn Quốc, Nga... và là các chuyên gia uy tín trong giới học thuật, nghiên cứu báo chí truyền thông.

Bên cạnh đội ngũ cán bộ cơ hữu, Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông còn có hơn 50 giảng viên kiêm nhiệm, mời giảng là những chuyên gia về báo chí, quản lý báo chí, và nhiều nhà báo uy tín, giầu kinh nghiệm, trong đó, PGS.TS. Nguyễn Thế Kỷ, Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam và TS. Tạ Bích Loan, Trưởng ban VTV3 của Đài Truyền hình Việt Nam, đều kiêm nhiệm là Trưởng các bộ môn.

Trong môi trường đào tạo và nghiên cứu KHXH và NV hàng đầu ở Việt Nam, sinh viên của Viện được tiếp cận và được truyền thụ những kiến thức cơ bản, nền tảng và sâu sắc nhất về các ngành KHXH và NV, những phông nền kiến thức quan trọng và quý báu giúp các nhà báo tương lai có nhiều bài viết đi vào lòng người với chiều sâu văn hóa và sự hiểu biết xã hội toàn diện.

Hệ thống trang thiết bị được Nhà nước đầu tư lên tới gần 60 tỷ đồng đã giúp sinh viên, học viên của Viện được học tập và tác nghiệp trong môi trường làm báo cơ bản đồng bộ, hiện đại vào bậc nhất trong các cơ sở đào tạo báo chí truyền thông hiện nay.

Từ mái trường này, hơn 10.000 cử nhân, thạc sỹ, tiến sỹ báo chí đã tỏa về mọi miền đất nước, tác nghiệp, cống hiến những dòng tin hối hả, tạo nên dòng chảy liền mạch trong xã hội, gắn kết thông tin giữa Đảng, Chính phủ và nhân dân, gắn kết giữa doanh nghiệp với công chúng. Nhiều cựu sinh viên là các nhà báo luôn ở tuyến đầu trong những thời khắc cam go của bão tố, lũ lụt, thiên tai, nhiều nhà báo là cây bút hàng đầu trong đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, hàng trăm cựu sinh viên đã được nhận giải thưởng Báo chí quốc gia, và giải báo chí toàn quốc của các ngành, các cấp,… Nhiều cựu sinh viên đã và đang nắm giữ các vị trí then chốt trong hệ thống báo chí truyền thông nước nhà.

Đào tạo báo chí truyền thông trong bối cảnh truyền thông mạng xã hội

Trong bối cảnh bùng nổ truyền thông mạng xã hội, áp lực cạnh tranh thông tin không chỉ có giữa các cơ quan báo chí với nhau, mà còn giữa báo chí với mạng xã hội. Nếu như năm 1987, Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh viết loạt bài “Những việc cần làm ngay’ đăng trên báo Nhân dân, ký tên N.V.L., với mục đích sử dụng sức mạnh của báo chí, sử dụng sức mạnh của dư luận xã hội, để thúc đẩy các cơ quan công quyền thực hiện tốt hơn chức năng nhiệm vụ, giải quyết những vấn đề bất cập trong xã hội, thì năm 2015, một nhà báo có uy tín ở Việt Nam lại lấy danh nghĩa công dân, đăng trên trang facebook của mình thư ngỏ gửi Chủ tịch UBND Thành phố chất vấn về Đề án loại bỏ 6700 cây xanh trên 190 tuyến phố Hà Nội. Câu chuyện bùng nổ cả trên báo chí và mạng xã hội, tạo nên dư luận phản ứng mạnh mẽ, khiến Thanh tra Chính phủ vào cuộc, cuối cùng 8 đơn vị và 11 cán bộ bị kỷ luật và giáng chức.

Truyền thông xã hội tương tác, cho phép người sử dụng đồng thời là người sản xuất tin, thực hiện chia sẻ, trao đổi các thông tin và ý tưởng thông qua các quan hệ ảo và cộng đồng ảo. Tuy nhiên, chất lượng thông tin là vấn đề lớn nhất của truyền thông xã hội. Một trong những nguyên tắc và cam kết của báo chí đối với công chúng là thông tin nhanh chóng, chính xác, khách quan. Trong khi, thông tin trên mạng xã hội đa dạng, thậm chí hỗn tạp. Đấy là chưa kể nhiều thông tin sai lệch được phát tán trên mạng xã hội gây nhiễu loạn trong cộng đồng người tiếp nhận.

Giảng dạy về truyền thông mới, truyền thông hội tụ và đa phương tiện, truyền thông xã hội, về thách thức của báo chí trong môi trường truyền thông mới,… đang là nội dung quan trọng được giảng dạy tại Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông.

Do sự khác biệt với các nước phương Tây về thể chế chính trị, điều kiện kinh tế - xã hội, hoàn cảnh địa phương, yếu tố lịch sử và các giá trị văn hóa-xã hội - những yếu tố được coi là cơ bản để tạo nên những mô hình và chế định chức năng, nhiệm vụ của các nền báo chí truyền thông khác nhau trên toàn thế giới, báo chí Việt Nam có mô hình phát triển và những chức năng, nhiệm vụ khác hẳn với báo chí ở các nước phương Tây.

Sau Đổi mới, báo chí Việt Nam là mô hình truyền thông kết hợp giữa nguyên tắc bất di bất dịch - ‘báo chí đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước’ - với những nguyên tắc của nền cơ chế thị trường có định hướng XHCN. Từ nền báo chí ‘đơn chức năng’ một chiều, báo chí Việt Nam đã trở thành nền báo chí ‘đa chức năng’, không chỉ tập trung tuyên truyền đường lối chính sách của Đảng, mà còn là cầu nối, là kênh phản biện xã hội, tạo ra dòng chảy liền mạch trong xã hội, tạo nên mối kết dính chặt chẽ gắn bó về thông tin giữa Đảng, Chính phủ và nhân dân; đồng thời mở ra hướng phát triển kinh tế truyền thông, gắn kết giữa doanh nghiệp với công chúng.

Báo chí có sức mạnh đặc biệt. Làm báo không chỉ là một nghề đơn thuần, mà còn là một sứ mệnh, bởi nghề báo không tồn tại tự nó và cho nó, mà tồn tại vì xã hội và cho xã hội. Chính vì vậy, đào tạo báo chí truyền thông không chỉ tập trung đào tạo kỹ năng, nghiệp vụ tác nghiệp, mà phải đào tạo một cách toàn diện, đặc biệt là về chính trị tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp, kiến thức chung về văn hóa, xã hội cho người làm báo, đồng thời, phải chỉ ra những giá trị cốt lõi, định hướng cho mô hình phát triển báo chí truyền thông của Việt Nam trong tương lai. Đây cũng chính là nhiệm vụ và định hướng chiến lược của Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (trường ĐH KHXH và NV, ĐHQG Hà Nội).