Phát triển mô hình đại học đa ngành, đa lĩnh vực

ĐHQGHN được thành lập trên cơ sở tổ chức, sắp xếp lại 3 trường đại học lớn ở Hà Nội: Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội I và Trường ĐH Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội theo Nghị định số 97/CP ngày 10/12/1993 của Thủ tướng Chính phủ. Đến nay, ĐHQGHN có 7 trường đại học thành viên, 5 khoa trực thuộc và các viện, trung tâm nghiên cứu khoa học, hoạt động theo Nghị định và Quy chế do Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Đến nay, đội ngũ cán bộ khoa học trình độ cao của ĐHQGHN đã tiếp cận tiêu chí đại học nghiên cứu. Tỉ lệ giáo sư và phó giáo sư là 19%, tăng 4% so với đầu nhiệm kỳ. Tỉ lệ cán bộ khoa học có trình độ tiến sĩ và tiến sĩ khoa học là 58%, tăng 10% so với năm 2015. Phát huy thế mạnh đa ngành, đa lĩnh vực, các nhà khoa học của ĐHQGHN có đầy đủ năng lực tham gia giải quyết những vấn đề khoa học công nghệ trọng điểm của đất nước.

Kiên trì sứ mệnh đào tạo nguồn nhân lực tinh hoa

Đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực là một yêu cầu thiết yếu của mỗi quốc gia trong mọi thời đại. Nguồn nhân lực tài năng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội của đất nước.

Năm 1965, một lớp Toán đặc biệt dành cho học sinh THPT được mở nhằm phát hiện và bồi dưỡng các học sinh năng khiếu Toán học để tạo nguồn đầu vào cho các trường đại học ở trong và ngoài nước. Đây không chỉ là lớp chuyên đầu tiên của Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội mà còn là lớp năng khiếu đầu tiên trong cả nước. Đến nay, ĐHQGHN có 3 trường THPT chuyên (Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên – thuộc Trường ĐH Khoa học Tự nhiên; Trường THPT chuyên Ngoại ngữ - thuộc Trường ĐH Ngoại ngữ; Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn – thuộc Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn), 1 trường THPT thực hành (Trường THPT Khoa học Giáo dục – thuộc Trường ĐH Giáo dục), 1 trường THCS (Trường THCS Ngoại ngữ - thuộc Trường ĐH Ngoại ngữ) được thành lập.

Đặc biệt, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên đã đạt được nhiều thành tích trên đấu trường Olympic quốc tế và châu lục, đứng đầu khối các trường chuyên ở Việt Nam với thành tích: 57 huy chương vàng, 73 huy chương bạc và 69 huy chương đồng trong các kỳ thi Olympic quốc tế; 8 huy chương vàng, 21 huy chương bạc và 16 huy chương đồng trong các kỳ thi Olympic châu Á.

Bên cạnh các chương trình đào tạo hệ chuẩn, ĐHQGHN đã xây dựng các chương trình đặc biệt để đào tạo, bồi dưỡng nhân tài. Lần đầu tiên ở Việt Nam, năm 1997, ĐHQGHN đã xây dựng và triển khai dự án “Đào tạo cử nhân khoa học tài năng” và từ năm 2001 đổi tên là Dự án “Đào tạo nguồn nhân lực tài năng” (mở rộng đầu tư cấp học bổng cho bậc sau đại học, cả học viên làm luận văn thạc sĩ và nghiên cứu sinh xuất sắc thuộc các ngành khoa học cơ bản trong lĩnh vực KHTN).

Cùng với hệ đào tạo THPT chuyên, ĐHQGHN là trường đại học đầu tiên của Việt Nam thực hiện một cách chính quy công tác đào tạo, bồi dưỡng nhân tài ở bậc đại học và sau đại học. Mục tiêu của Dự án năm 2001 là khai thác tiềm lực và thế mạnh của ĐHQGHN về cơ sở vật chất và đội ngũ khoa học đầu ngành để tham gia đào tạo các nhà khoa học giỏi thuộc các ngành khoa học cơ bản cốt lõi, các ngành công nghệ cao và kinh tế xã hội mũi nhọn, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đặc biệt là đào tạo đội ngũ giảng viên khoa học cơ bản cho các trường đại học, cao đẳng cũng như các nghiên cứu viên, nhà quản lý, chuyển giao công nghệ tài năng tại các viện nghiên cứu, các doanh nghiệp, các cơ quan, đơn vị trong toàn quốc, với đầu vào hệ cử nhân khoa học tài năng là các em đoạt các giải Olympic quốc tế, quốc gia và có điểm thi đại học đầu vào xuất sắc.

Năm 2005, ĐHQGHN đã tiến hành tổng kết Dự án “Đào tạo nguồn nhân lực tài năng”. Có 1940 sinh viên, 387 học viên và 156 NCS đã tham gia Dự án. Với những thành công và bài học kinh nghiệm sau gần 10 năm thí điểm, Đảng và Nhà nước ta đã đánh giá cao sự mô hình đào tạo tài năng bậc đại học của ĐHQGHN, đồng thời chỉ đạo các bộ ngành liên quan nghiên cứu xây dựng chế độ chính sách tạo điều kiện thuận lợi để phát triển và mở rộng mô hình bồi dưỡng và đào tạo tài năng, chất lượng cao của ĐHQGHN cho toàn ngành. Đào tạo cử nhân khoa học tài năng tiếp tục được ĐHQGHN duy trì đào tạo đến ngày nay. Và mô hình đào tạo cử nhân, kỹ sử tài năng đã được nhân rộng trên toàn quốc, ở những trường đại học lớn, trọng điểm.

Từ năm 2006 trở đi, để tăng cường hội nhập các chuẩn mực quốc tế, trong khi quy mô đào tạo cử nhân tài năng, chất lượng cao còn nhỏ, mức độ “quốc tế hoá” về chương trình, phương pháp đào tạo, khả năng sử dụng ngoại ngữ của người học chưa đủ cao, ĐHQGHN bắt đầu triển khai đào tạo các chương trình tiên tiến. Chương trình đào tạo tiên tiến là các chương trình đào tạo bậc đại học, sử dụng toàn bộ chương trình, giáo trình của một đại học nước ngoài, giảng dạy hoàn toàn bằng tiếng Anh, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt và cấp kinh phí triển khai thực hiện. Đội ngũ giảng viên tham gia chương trình là của Việt Nam và một số giảng viên nước ngoài. Tuy nhiên, những chương trình như vậy chỉ đảm nhận việc phát triển quốc tế hóa một chương trình đào tạo, chưa nhằm mục tiêu phát triển được cả ngành, đơn vị như cấp Khoa đạt chuẩn quốc tế.

Chính vì vậy, tiếp sau chương trình tiên tiến, năm 2007, ĐHQGHN bắt đầu triển khai các chương trình đào tạo đạt chuẩn quốc tế, còn gọi là chương trình nhiệm vụ chiến lược (ban đầu được gọi là chương trình 16-23, vì tập trung lựa chọn được 16 ngành đại học và 23 chuyên ngành sau đại học tham gia Đề án). Mục tiêu của chương trình này là xây dựng và phát triển cả ngành, chuyên ngành đạt chuẩn quốc tế, từ chương trình đào tạo đến đội ngũ, cơ sở vật chất, học liệu, nguồn nhân lực theo các tiêu chí đánh giá xếp hạng nhằm tạo tiền đề và điều kiện để phát triển từng bước từ khoa đến trường đại học thành viên đạt chuẩn quốc tế và được đầu tư, phê duyệt theo từng đề án cho từng ngành/chuyên ngành. Đây là mục tiêu và sách lược quan trọng của ĐHQGHN trong quá trình phát triển, nhằm chọn lọc vun cao, từng bước khả thi nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao tri thức và sức cạnh tranh, phát thương hiệu của ĐHQGHN, góp phần đổi mới cơ bản giáo dục đại học Việt Nam tiếp cận các chuẩn mực và chất lượng quốc tế.

Các chương trình đào tạo của ĐHQGHN hiện nay gồm: Chương trình đào tạo tài năng, Chương trình tiên tiến (tức chương trình đào tạo theo dự án của Bộ Giáo dục nhằm xây dựng các ngành đào tạo chất lượng cao, theo nội dung, chương trình của các đại học danh tiếng trên thế giới), Chương trình chuẩn quốc tế (còn gọi là các chương trình thuộc nhiệm vụ chiến lược, cũng tương tự như chương trình tiên tiến của Bộ nhưng được ĐHQGHN đầu tư); Chương trình chất lượng cao của ĐHQGHN, chất lượng cao theo Thông tư 23 của Bộ giáo dục Đào tạo và các chương trình chuẩn. Các chương trình đặc biệt đều có chuẩn đầu ra cao hơn hệ chuẩn về chuyên môn và ngoại ngữ. Ví dụ với chương trình chuẩn,  yêu cầu trình độ ngoại ngữ tiếng Anh của sinh viên khi ra trường đạt trình độ B1, thì các chương trình chất lượng cao – trình độ B2, chương trình tài năng, tiên tiến, chuẩn quốc tế - C1.

Bên cạnh đó, ĐHQGHN còn có cơ chế liên thông và sử dụng chung cán bộ cơ hữu trong toàn ĐHQGHN. Do đó, các chương trình đạo tạo cũng rất phong phú và đa dạng. Năm 1993, ĐHQGHN chỉ có vài chục chương trình đào tạo, đến nay, đã có tổng số 464 chương trình đào tạo các loại, trong đó có 161 chương trình đào tạo đại học, 187 chương trình đào tạo thạc sĩ và 116 chương trình đào tạo tiến sĩ.

Trong vòng gần 30 năm xây dựng và phát triển, từ 1993 đến nay, ĐHQGHN đã cấp 203.405 bằng đại học, 36.470 bằng thạc sĩ và 2078 bằng tiến sĩ. Quy mô đào tạo hiện nay của ĐHQGHN (tính đến tháng 6/2020) là 31.115 sinh viên đại học chính quy, 5441 học viên cao học và 1259 nghiên cứu sinh. Trong vòng gần 30 năm qua, số sinh viên đã tốt nghiệp các chương trình đặc biệt (tài năng, tiên tiến, chuẩn quốc tế, chất lượng cao) là 5721 và hiện nay quy mô đào tạo các chương trình chất lượng cao đang tăng mạnh, đạt 6385 em và chiếm 20.5% quy mô đào tạo đại học.

Đứng trước những yêu cầu cấp bách về việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao. ĐHQGHN đã triển khai Đề án đổi mới đào tạo trình độ tiến sĩ tại ĐHQGHN và đã ban hành Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ mới (2017). Đây là bước đột phá mạnh mẽ trong hoạt động đào tạo. Quy chế mới yêu cầu nâng cao chuẩn đầu ra về chuyên môn và ngoại ngữ của NCS, nâng cao chuẩn về công bố quốc tế và chất lượng của đội ngũ giảng viên hướng dẫn NCS cũng như đội ngũ giảng viên tham gia đào tạo, giảng dạy bậc tiến sĩ; yêu cầu gắn hoạt động làm luận án của NCS với hoạt động của bộ môn/PTN; với việc tham gia các đề tài nghiên cứu; hướng dẫn thực hành, thực tập; hướng dẫn khóa luận tốt nghiệp và các seminar khoa học của đơn vị chuyên môn; trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cao nhất cho cán bộ hướng dẫn và bộ môn trong quá trình đào tạo NCS. Đồng thời, Quy chế cũng đặc cách bỏ quy quy trình phản biện kín với các NCS có thành tích nghiên cứu xuất sắc, công bố được nhiều bài báo trên các tạp chí quốc tế ISI có uy tín. Chính sách này đã khuyến khích và thúc đẩy mạnh mẽ công bố quốc tế ở ĐHQGHN trong thời gian qua. Với Quy chế này, ĐHQGHN thực hiện đào tạo tiến sĩ gắn với các nhóm nghiên cứu  - với yêu cầu về chuẩn đầu ra, cũng như theo quy trình và chuẩn mực tổ chức và quản lý đào tạo tiến sĩ như của các trường đại học tiên tiến trên thế giới.

>>> Các tin tức liên quan:

- Đại học Quốc gia Hà Nội: tiên phong trong đào tạo nguồn nhân lực theo hướng đổi mới sáng tạo

- Đảng viên trẻ ĐHQGHN tích cực phát huy tinh thần đoàn kết, tinh thần “One VNU”

- Khẳng định vị thế của đại học nghiên cứu hàng đầu

- Vị thế và Trách nhiệm Quốc gia

- [Infographic] Tiên phong trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo

- [Infographic] Đại hội đại biểu lần thứ VI Đảng bộ Đại học Quốc gia Hà Nội, nhiệm kỳ 2020-2025

Chuyên mục “Tiến tới Đại hội VI Đảng bộ ĐHQGHN”