Đại học Quốc gia Hà Nội có 01 trường Trung học Cơ sở (THCS) là Trường THCS Ngoại ngữ (thuộc Trường ĐH Ngoại ngữ) và 04 trường Trung học Phổ thông (THPT) là: Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên (thuộc Trường ĐH Khoa học Tự nhiên), Trường THPT chuyên Ngoại ngữ (thuộc Trường ĐH Ngoại ngữ), Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn (thuộc Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn), Trường THPT Khoa học giáo dục (thuộc Trường ĐH Giáo dục).

"Nhân tài là nguyên khí quốc gia". Việc phát hiện, đào tạo, sử dụng người tài luôn luôn là điều quan tâm của các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người đầu tiên đề xuất việc thành lập các lớp đào tạo học sinh năng khiếu. Các thành tích đào tạo của các khối chuyên Tổng hợp, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN), Trường ĐH Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội (nay là Trường ĐH Ngoại ngữ, ĐHQGHN) hay của nhiều tỉnh trên khắp đất nước trong các kỳ thi quốc tế hay sự trưởng thành của nhiều thế hệ học sinh các trường chuyên trong hơn 50 năm qua là các ví dụ minh họa có sức thuyết phục nhất cho một quyết định đúng, sáng tạo, độc đáo sống mãi cùng với thời gian, và các thành tích trên sẽ minh hoạ một phần không nhỏ cho tầm quan trọng của chính sách đào tạo nhân tài quốc gia đang được Đảng ta đề xuất và thực hiện.

Sau này, ĐHQGHN tiếp tục phát triển mô hình đào tạo khối phổ thông với việc thành lập Trường THPT Khoa học giáo dục với sứ mệnh trở thành nơi đào tạo tinh hoa và ươm tạo các tài năng trẻ dựa trên việc thụ hưởng các công nghệ giáo dục tiên tiến; thành lập Trường THCS Ngoại ngữ với định hướng trở thành một trường THCS chất lượng cao, một cơ sở thực hành sư phạm và cũng là nơi tạo nguồn cho các trường THPT hàng đầu trên địa bàn Thủ đô.

1. Lịch sử hình thành các trường THCS và THPT trong ĐHQGHN

1.1. Trường THCS Ngoại ngữ

Trường THCS Ngoại ngữ thuộc Trường ĐH Ngoại ngữ, ĐHQGHN được thành lập ngày 26/3/2019 theo quyết định số 668/QĐ-UBND của UBND quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. Đây là trường THCS đầu tiên trong Đại học Quốc gia Hà Nội.

Có bệ phóng vững chãi là truyền thống 65 năm của Trường ĐH Ngoại ngữ - đơn vị hàng đầu về đào tạo ngoại ngữ tại Việt Nam, thừa hưởng những kinh nghiệm và bài học quý báu qua hơn 50 năm xây dựng và phát triển Trường THPT chuyên Ngoại ngữ thành một trường THPT chuyên danh tiếng trong và ngoài nước, Nhà trường xác định triết lý giáo dục là tạo ra con nguời yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm. Chương trình đào tạo tiên tiến chú trọng đến ngoại ngữ, phát triển nhân cách và kỹ năng mềm. Đội ngũ giáo viên giỏi, tâm huyết, cơ sở vật chất khang trang, hiện đại. Trường THCS Ngoại ngữ được định hướng trở thành một trường trung học cơ sở chất lượng cao, một cơ sở thực hành sư phạm và cũng là nơi tạo nguồn cho các trường trung học phổ thông hàng đầu trên địa bàn Thủ đô.

Hàng năm, Nhà trường tuyển sinh đầu cấp khoảng 150 chỉ tiêu. Đối tượng tuyển sinh trên phạm vi toàn quốc.

1.2. Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên

Tháng 9/1965, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng ra quyết định thành lập một lớp Toán “đặc biệt” dành cho học sinh THPT đặt tại Khoa Toán – Cơ – Tin học, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội nhằm phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng những học sinh năng khiếu Toán học để tạo nguồn đầu vào cho các trường đại học ở trong và ngoài nước, chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho công cuộc xây dựng đất nước sau này. Đó là lớp Toán A₀. Đây không chỉ là lớp chuyên đầu tiên của Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội mà còn là lớp năng khiếu đầu tiên trong cả nước.

Từ năm 1994, trên nền tảng đào tạo vững chắc về Toán, Khối được giao thêm nhiệm vụ đào tạo học sinh năng khiếu về Tin học cho đất nước trong thời kỳ phát triển như vũ bão của Công nghệ Thông tin và được đổi tên thành Khối Phổ thông chuyên Toán – Tin.

Đến năm 2010, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên (thuộc Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN) được thành lập (trên cơ sở thống nhất các Bộ môn THPT chuyên của trường) theo Quyết định số 2695/QĐ-UBND ngày 14/06/2010 của Chủ tịch Uỷ ban Nhân dân Thành phố Hà Nội.

Hiện nay, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên có 05 khối chuyên. Hàng năm, Trường tuyển sinh trong cả nước với 540 chỉ tiêu vào các hệ chuyên: Toán học, Tin học, Vật lý, Hóa học, Sinh học.

1.3. Trường THPT chuyên Ngoại ngữ

Trường THPT chuyên Ngoại ngữ khởi đầu là khối phổ thông chuyên ngoại ngữ thuộc Trường ĐH Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội được thành lập theo quyết định số 488/KH ngày 21/6/1969 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục. Trường được chính thức thành lập theo Điều lệ Trường của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại quyết định số 1844/QĐ-UBND ngày 20/4/2009 của UBND thành phố Hà Nội.

Theo quyết định này, Trường THPT chuyên Ngoại ngữ thuộc hệ thống các trường công lập nằm trên địa bàn thành phố Hà Nội. Trường chịu sự quản lý của Trường ĐH Ngoại ngữ, ĐHQG Hà Nội về tổ chức, nhân sự, cơ sở vật chất và tài chính, chịu sự quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội về chương trình, kế hoạch giảng dạy, thi tốt nghiệp THPT và cấp bằng tốt nghiệp.

Hàng năm, Trường THPT chuyên Ngoại ngữ tuyển sinh 500 chỉ tiêu trong cả nước với 7 thứ tiếng: Anh, Nga, Pháp, Trung, Đức, Nhật, Hàn.

1.4. Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn

Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn, thuộc Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn được thành lập ngày 09/10/2019 theo Quyết định số 5673/QĐ-UBND thành phố Hà Nội.

Trường là cơ sở giáo dục và đào tạo công lập trong hệ thống giáo dục quốc dân. Trường được tổ chức và hoạt động theo quy định hiện hành của Bộ GD&ĐT. Trường chịu sự chỉ đạo, quản lí trực tiếp về công tác tổ chức, đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, tài chính, công tác tuyển sinh và đào tạo của Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn; chịu sự quản lí của Sở GD&ĐT Hà Nội về thực hiện chương trình, kế hoạch giáo dục, tổ chức thi tốt nghiệp, cấp bằng tốt nghiệp.

Đến nay, Nhà trường đào tạo 3 khối chuyên: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý. Quy mô tuyển sinh hàng năm khoảng gần 200 học sinh. Đối tượng tuyển sinh là học sinh trên địa bàn Thành phố Hà Nội và các tỉnh thành trên cả nước bằng hình thức thi tuyển.

1.5. Trường THPT Khoa học Giáo dục

Ngày 03/3/2016, Trường THPT Khoa học Giáo dục trực thuộc Trường ĐH Giáo dục, ĐHQGHN chính thức được thành lập theo Quyết định số 1036/QĐ-UBND của Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội.

Trường THPT Khoa học Giáo dục là mô hình trường THPT thực hành giáo dục tiên tiến, chất lượng cao của Việt Nam và mang sứ mệnh trở thành nơi đào tạo tinh hoa, ươm tạo các tài năng trẻ dựa trên việc thụ hưởng các công nghệ giáo dục tiên tiến; góp phần tiên phong trong đổi mới giáo dục phổ thông; triển khai có hiệu quả thành tựu khoa học giáo dục trong nhà trường.

Hàng năm, Trường THPT Khoa học Giáo dục tuyển sinh 450 chỉ tiêu trên phạm vi toàn quốc.

2. Thành tích đào tạo

2.1. Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên

Ra đời trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, học tại khu sơ tán ở huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên nhưng những học sinh khối chuyên thời kỳ đầu (từ 1965 đến 1970) được theo học những giáo sư nổi tiếng như các thầy: Hoàng Tụy, Phan Đức Chính, Hoàng Hữu Đường, Nguyễn Thừa Hợp, Nguyễn Bác Văn, Phạm Tấn Dương…

Môn Toán học

Năm 1974, học sinh khối chuyên Toán có mặt trong đoàn học sinh Việt Nam đầu tiên tham dự Olympic Toán quốc tế tại Cộng hòa dân chủ Đức. Dù lần đầu được cọ xát, học hỏi tại một môi trường quốc tế, học sinh Hoàng Lê Minh của khối chuyên Toán đã xuất sắc giành huy chương Vàng đầu tiên, mở ra một giai đoạn với những thành tích rực rỡ trong các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế của khối chuyên sau này.

Tính đến tháng 8/2023, các học sinh của khối đã đoạt 81 huy chương trong tổng số 266 huy chương của cả nước, trong đó có 32 huy chương Vàng trong tổng số 69 huy chương Vàng của Việt Nam.

Trong các kỳ thi Olympic Toán quốc tế, có nhiều học sinh của khối dự thi hai năm liền đều đạt huy chương Vàng như Ngô Bảo Châu, Đào Hải Long, Ngô Đắc Tuấn, Lê Hùng Việt Bảo và Nguyễn Thế Hoàn. Có những học sinh đã đạt điểm tuyệt đối 42/42 như Ngô Bảo Châu, Đỗ Quốc Anh và Lê Hùng Việt Bảo, mới đây nhất là Ngô Quý Đăng tại IMO 2022.

Nhiều học sinh của khối tham dự các kỳ thi Olympic Toán quốc tế nay đã trở thành các nhà khoa học, chuyên gia trên thế giới như Đàm Thanh Sơn đạt huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế năm 1984 nay là Giáo sư Vật lý tại Khoa Vật lý, Trường Đại học Chicago ở Hoa Kỳ; Ngô Bảo Châu đạt huy chương Vàng Olympic Toán các năm 1988 và 1989 hiện đang là Giáo sư Toán học tại Khoa Toán của Trường Đại học Chicago, Hoa Kỳ, đồng thời là Giám đốc khoa học Viện nghiên cứu cao cấp về Toán của Việt Nam. Đặc biệt năm 2010, GS. Ngô Bảo Châu đã đạt giải thưởng cao quý nhất cho những người làm Toán trên thế giới đó là Giải thưởng Fields.

Môn Vật lý

Bắt đầu từ năm 1995, học sinh khối chuyên Vật lý thường chiếm tỉ lệ đa số trong đội tuyển học sinh Việt Nam tham dự Olympic Vật lý quốc tế. Đặc biệt năm 1999, cả 5 học sinh của đội tuyển Vật lý Việt Nam tham gia kỳ thi Olympic Vật lý quốc tế tại Italia đều là của khối chuyên Vật lý, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN.

Các năm 2001 và 2005 có 4 học sinh khối chuyên Vật lý được chọn vào đội tuyển quốc gia. Nhiều học sinh là thành viên đội tuyển Vật lý quốc gia, tham dự Olympic Vật lý quốc tế hai lần liên tiếp như: Trần Thế Trung, Nguyễn Đức Trung Kiên, Bùi Văn Điệp, Đặng Ngọc Dương, Đỗ Hoàng Anh. Đặc biệt, phải kể đến thành tích của em Trần Thế Trung (Nauy, 1996) nhận huy chương Vàng và trước đó, năm 1995, khi đang là học sinh lớp 11 em đã nhận giải thưởng đặc biệt cho 1 bài thi lý thuyết xuất sắc nhất trong Olympic Vật lý quốc tế tổ chức tại Australia. Em Nguyễn Bảo Trung với chuỗi thành tích liên tiếp trong năm 2001: giải Nhất quốc gia, huy chương Bạc Olympic Châu Á, huy chương Vàng Olympic Vật lý quốc tế và nay đang là cán bộ giảng dạy của nhà trường. Em Đặng Ngọc Dương 3 lần lên nhận giải tại Bali (Indonesia, 2002): đạt huy chương Vàng; thí sinh đạt tổng điểm cao nhất; thí sinh có bài thi thực nghiệm xuất sắc nhất. Em Đỗ Hoàng Anh, người được mệnh danh là “Vua huy chương” vì trong hai năm 2007 và 2008 đã đạt giải Nhất và giải Nhì quốc gia, đồng thời hiện đang nắm giữ kỷ lục Việt Nam về số lần dự thi Olympic Vật lý Châu Á và quốc tế với 4 lần đi thi, đạt 2 huy chương Vàng, 1 huy chương Bạc và 1 huy chương Đồng. Em Võ Hoàng Hải hai lần liên tiếp giành huy chương Đồng Olympic Vật lý châu Á và huy chương Vàng Olympic Vật lý quốc tế (năm 2022 và 2023). Với chiếc huy chương Vàng tại IPhO 2023, Võ Hoàng Hải đã tiếp tục lập nên kỳ tích chưa từng có khi trở thành học sinh đầu tiên đoạt hai huy chương Vàng liên tiếp khi mới học lớp 11. Trước đó, năm 2022, Hoàng Hải đã lập cú đúp kỳ tích khi trở thành học sinh lớp 10 đầu tiên của Việt Nam lọt vào Đội tuyển Olympic Vật lý Quốc gia tham dự kỳ thi quốc tế và là học sinh lớp 10 đầu tiên giành được huy chương Vàng tại kỳ thi này. Bên cạnh tấm huy chương Vàng, Hải còn là thí sinh có điểm thực hành cao nhất đội.

Đến nay khối chuyên Vật lý đã đạt được 70 huy chương trong các kỳ Olympic quốc tế và châu Á, gồm 14 huy chương Vàng, 24 huy chương Bạc và 32 huy chương Đồng.

Môn Hóa học

Năm 1996, đoàn học sinh Việt Nam lần đầu tiên tham dự kỳ thi Olympic Hoá học tại Matxcova, từ đó đến nay các học sinh khối chuyên Hoá đã đạt được 15 huy chương Vàng (trong tổng số 38 huy chương Vàng của Việt Nam), 10 huy chương Bạc và 3 huy chương Đồng tại các kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế. Nhiều học sinh hai năm liên tiếp giành huy chương như: Vũ Việt Cường, Vũ Minh Châu, Đinh Quang Hiếu, Phạm Đức Anh, Nguyễn Hoàng Dương.

Môn Tin học

Kể từ khi tham gia Olympic Tin học quốc tế lần đầu tiên năm 1989 các học sinh khối chuyên Toán và sau là Khối chuyên Toán - Tin đã mang về cho đất nước 55 huy chương trong các kỳ thi Olympic Tin học quốc tế, trong đó có 11 huy chương Vàng, 21 huy chương Bạc và 23 huy chương Đồng.

Đặc biệt, nhiều thành viên dự thi Olympic Tin học quốc tế giành huy chương 2 năm liên tiếp như: Phạm Bảo Sơn hai lần giành huy chương Bạc (năm 1994 và 1995), Bùi Thế Duy hai lần giành huy chương Đồng (năm 1995 và 1996), Nguyễn Ngọc Huy hai lần giành huy chương Vàng (năm 1999 và 2000), Nguyễn Tiến Trung Kiên giành 1 huy chương Đồng (năm 2014) và 1 huy chương Vàng (năm 2015), Phan Đức Nhật Minh giành 1 huy chương Bạc (năm 2015) và 1 huy chương Vàng (năm 2016), Phạm Cao Nguyên giành 1 huy chương Vàng (năm 2016) và 1 huy chương Đồng (năm 2017), Bùi Hồng Đức giành 2 huy chương Vàng (năm 2019 và 2020), Vũ Hoàng Kiên giành 2 huy chương Bạc (năm 2019 và 2020), Lê Quang Huy giành 2 huy chương Bạc (năm 2020 và 2021).

Năm 2003 và 2015 toàn bộ đội tuyển Việt Nam dự thi Olympic Tin học tại Hoa Kỳ và Kazakhstan đều là học sinh của lớp chuyên Tin của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và đều được giải.

Môn Sinh học

Các lớp chuyên trẻ nhất trong Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên là chuyên Sinh học, năm 1998 Khối chuyên Sinh học được thành lập và là một bộ môn của Khoa Sinh học, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên. Tuy là một khối chuyên mới thành lập, nhưng các học sinh của khối cũng đã đạt được nhiều thành tích vẻ vang. Từ năm 2001 đến nay các học sinh khối chuyên Sinh học đã mang về cho khối 20 Huy chương Olympic Sinh học quốc tế (2 huy chương Vàng, 4 huy chương Bạc và 14 huy chương Đồng). Đặc biệt, học sinh Nguyễn Phương Thảo đã giành huy chương Bạc năm 2017 và huy chương Vàng 2018 với số điểm cao nhất –The first Winner của Cuộc thi IBO 2018 tại Iran.

THÀNH TÍCH CỤ THỂ HỌC SINH ĐẠT GIẢI OLYMPIC QUỐC TẾ, KHU VỰC

(cập nhật ngày 16/8/2023)